Treći Festival javne istorije u Beogradu
20-23. jun 2024.
SEĆANJE NA OTPOR. SEĆANJE KAO OTPOR.
Tema ovogodišnjeg Festivala je otpor: prvenstveno otpor politikama koje prekrajaju i brišu prošlost, pokušavajući na taj način da osiguraju sopstveni politički legitimitet u današnjici.
Stoga smo ovogodišnji Festival i najavili javnim vođenjem „Kolaboracije u kiselo-ljutom sosu – Draža Mihailović i pisanje „nove istorije“ antifašističkog otpora“. Vođenje je počelo u Spomen sobi Dragoljuba Mihailovića, a završilo se u parku prekoputa Beogradskog dramskog pozorišta, u kome je smešten Vozarev krst, prvi javni spomenik na teritoriji Beograda, podignut 1847. godine.
Iako je fokus postavke u spomen sobi potpuno na ličnosti D. Mihailovića, pitanja koja smo otvorili_e tokom vođenja, ticala su se u kojoj meri se može govoriti o četničkom pokretu kao antifašističkom i koliko su strategije nesukobljavanja sa okupacionim snagama s godinama prerasle u kolaboraciju. Takođe, u kojoj meri je revalorizacija četničkog pokreta u prethodnih tridesetak godina u funkciji napora zvaničnih struktura da se ratovi devedesetih koji su vođeni sličnim ideološkim konceptima i imali slična ishodišta u vidu masovnih stradanja civila i etničkih čišćenja, predstave kao odbrambeni i patriotski.
Osvrćući se na masovne zločine nad civilima, počinjene od strane četničkih jedinica u pribojskom 1943. godine, istoričar Milivoj Bešlin, jedan od voditelja šetnje, navodi:
„Pokolj muslimanskog civilnog stanovništva koji se desio u februaru 1943. u okolini Priboja, pod komandom majora Pavla Đurišića nije bio izolovani incident, niti se može tumačiti kao reakcija na zločine počinjene nad lokalnim srpskim stanovništvom. Četnički pokret je od svog osnivanja, 1941. godine, prihvatio načela dokumenta „Homogena Srbija“ Stevana Moljevića, u kome je jasno naznačen cilj delovanja, a to je stvaranje etnički čiste države, zasnovane na izrazito konzervativnim vrednostima i korporativnom kapitalizmu“.
Sećanje kao polje političke borbe
Festival otvara izložba fotografija autora Nedžada Horozovića, nastalih kao deo trogodišnjeg istraživanja CPI-a o obeleženim i neobeleženim mestima sećanja u 15 lokalnih zajednica u Srbiji. Istraživanja – kao i fotografije – predstavljaju pamćenje i zaboravljanje prošlosti u ovim zajednicama, posebno one koja se odnosi na socijalistički i period devedesetih. Koji događaji i ličnosti su deo ovog sećanja, kako se pamte? Šta i ko je prepušten zaboravu i zbog čega?
Program nastavljamo javnim vođenjem „Borbe na Košarama kao mesto sećanja i proizvodnje herojskog mita?“ Dok je tokom prve decenije dvehiljaditih na nivou državnih politika sećanja, ratna prošlost Srbije tokom devedesetih izvor nelagodnosti i želje da se te teme ne otvaraju previše, u prethodnoj deceniji sve je izraženije pomeranje fokusa sa viktimizacije na heroizaciju ratova devedesetih i to posebno kada je u pitanju rat na Kosovu.
Taj proces je upadljiv baš na primeru narativnog uobličavanja borbi na Košarama u medijima gde najpre lične priče(mladih) vojnika koji su učestvovali u borbama postaju metonimijska slika prvo svih vojnika i policajaca koji su učestvovali u ratu na Kosovu 1999. godine, zatim celokupnog rata na Kosovu, a u sledećem koraku i ukupno ratova devedesetih na jugoslovenskim prostorima. Istovremeno, Košare postaju jedan od najvažnijih momenata državne politike sećanja koje pratii značajno ulaganje resursa u različite vidove memorijalizacije na nacionalnom i lokalnom nivou.
Kroz razgovor o spomenicima kao jednom od vidova materijalizacije zvaničnih politika, tokom ovog vođenja otvorićemo pitanja koje slike prošlosti se putem državnih politika sećanja promovišu kao poželjne, koja je funkcija takvih interpretacija prošlosti, šta je iz njih izostavljeno i šta nam to govori od današnjici.
Neizvesna prošlost, sve neizvesnija budućnost? Društvena polarizacija i savremene političke borbe je razgovor u kome se bavimo sve jačem uticaju desnih, konzervativnih politika u različitim društvenim sferama: od pokušaja potpunog ukidanja radnih prava, preko kontrole nad seksualnim i reproduktivnim zdravljem žena, do pokušaja da se u potpunosti izbriše različitost u javnom prostoru. Na koji način se prošlost koristi u političkoj legitimizaciji ovih politika u Srbiji i regionu? Zbog čega je kreiranje antagonizma između „naroda” i „elite” moćno mobilizacijsko sredstvo desnih politika? Kako je i zbog čega, rod postao jedno od najvažnijih polja borbe između konzervativnih i progresivnih političkih aktera?
Nepristajanje na zaborav i tišinu
Drugi dan Festivala predstavlja mogućnosti učenja iz prošlosti, bez njenog prekrajanja i/ili zaboravljanja. U subotu (22.06.) program počinjemo javnim vođenjem Pravo na dom – Sto godina borbe za krov nad glavom u Beogradu.
Za većinu ljudi koji žive u Beogradu stanovanje je gotovo nedostižanluksuz i trošak na koji ide gotovo polovina mesečne zarade. Međutim, nije uvek bilo tako, i što je još važnije – ne mora da bude tako. Tokom dvočasovnog javnog vođenja kroz uži centar Beograda tokom podsetićemo se borbe za pravo na krov nad glavom tokom postojanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS). Kroz turu po donjem Dorćolu gde još uvek postoje kuće tipične za taj period, otvorićemo različita pitanja koje se tiču politika stanovanja.
Ko su bili ključni akteri koji su se borili za bolje stambene uslove? Koje političke stranke su podržavale državnu intervenciju u stanovanje, a koje su bile protiv? Kako je stanovništvo živelo i koliko su takve mere pomogle? Kako su žene živele i na koji način su one učestvovale u borbi za poboljšanje stambenih uslova? Šta danas možemo da naučimo iz borbe koja se tada vodila i čemu možemo danas da se nadamo?
Takođe u subotu, možete nam se pridružiti na projekciji dokumentarnog filma Isidore Pekić „Generacije Borova – 30 godina kasnije“ koji predstavlja fabriku „Borovo” u Borovom naselju, te njen značaj za stanovništvo Vukovara i okoline.
Nakon projekcije, razgovaramo o ekonomskoj tranziciji tokom devedesetih i njenim posledicama po radna prava i javno dobro u sadašnjosti. Dok se ratna dekada devedesetih s puno razloga, najviše vezuje za ogromna ljudska stradanja i velika materijalna razaranja, tema koja je daleko manje osvetljena je pitanje ogromne redistribucije društvenog bogatstva u kome se ono u ovom periodu slilo u džepove malog broja ljudi bliskih režimu/ima.
Značajan deo nekada razvijenih industrijskih gradova obeležava duboko socijalno i ekonomsko propadanje, a društva: deindustrijalizacija, demontaža socijalne države i drastično povećanje nejednakosti i siromaštva. Pitanja koja ćemo otvoriti tokom ovog razgovora ticaće se i ovih procesa, ali i različitih otpora kojisu postojali nekad u vidu radničkih štrajkova, nekad u vidu različitih strategija preživljavanja, a nekad u odbijanju da se odbaci ideja o dostojanstvenom životu od vlastitog rada.
U nedelju, 23. juna, možete nam se pridružiti na interaktivnoj radionici „Svakodnevnica u Beogradu devedesetih.“ Otkrijte – ili se prisetite – kako je izgledao život u Beogradu tokom prve polovine devedesetih. Kako je izgledala svakodnevna borba za održavanje puke egzistencije? Šta je podrazumevao svakodnevni život pod „ničim izazvanim“ sankcijama? Koje su strategije preživljavanja osmišljene u tom periodu? Ponesite sa sobom svoju „arhivu” iz ovog perioda: fotografije, novine, predmete, video snimke, koje će nam pomoći da zajedno kreiramo mapu važnih mesta, pojmova, fenomena vezanih za ovu temu i ovaj period.
Radionica je otvorena za sve zainteresovane, bez obzira na uzrast!
Festival zatvaramo predstavljanjem knjige „Kartografija otpora: Zagreb 1941.-1945.” u izdanju Fondacije Roza Luksemburg – Regionalne kancelarije za jugoistočnu Evropu.
Kroz devet priloga koji se bave njegovim različitim aspektima, knjiga tematizira antifašistički otpor u Zagrebu tokom Drugog svetskog rata. Kako navodi Sanja Horvatinčić, naučna saradnica Instituta za povijest umjetnosti u Zagrebu i jedna od recenzenata_kinja knjige:
„Kartografija otpora moćan je kolektivni prodor u tvrđavu revizionizma i slijepe pjege suvremene historiografije, osobito kada je riječ o socijalnoj i ženskoj povijesti antifašističkog Zagreba. […] I dok čitateljima nastoje približiti živopisna lica otpora i svakodnevice okupiranogZagreba, autorice i autori inzistiraju na analizi klasne, rodne i organizacijske strukture NOP-a, kao i rekonstrukciji unutarpartijskih sukoba. Svojim vjerodostojnim, višeslojnim i uzbudljivim tumačenjem ključnih epizoda suvremene povijesti grada Zagreba, ova knjiga postaje nezaobilazno zagrebačko štivo, ključna referenca neumornih kartografkinja otpora i inspiracija budućih borbi.”
Program Festivala možete pogledati ovde.
Vidimo se na Festivalu javne istorije!
Festival javne istorije se realizuje uz podršku The National Endowment for Democracy (NED) i Fondacije Hajnrih Bel.
Izvor i dodatne obavijesti:
https://www.facebook.com/centarzaprimenjenuistoriju/