Historiografsko mišljenje – Jürgen Kocka o važnosti tijesne povezanosti teorije i empirije
“Teorijski orijentisana istorijska nauka je u svakom razdoblju bila stvar manjine istoričara, istina, manjine koja je rasla. Skepsa većine nikad nije sasvim prevaziđena. Na čemu se temelji ova skepsa, kako se obrazlaže? To uopšte nije lako reći, jer za potpunu razliku od zastupnika orijentisanja prema teoriji protivnici i skeptičari uglavnom nisu iznosili eksplicitne argumente o kojima bi se moglo diskutovati. Teorijska obrazloženja skepse prema teoriji su retka.
Ali nesumnjivo je igralo i igra ulogu ubeđenje da se i do sada, nesumnjivo, sasvim lepo izlazilo na kraj i bez mnogo teorije, pa stoga predložene novine uopšte nisu toliko potrebne. Zacelo je igralo i igra ulogu i to da teorijski orijentisana istorijska nauka postavlja veoma visoke zahteve, ako želimo da je upražnjavamo na odgovarajući način, a to znači: u tesnoj povezanosti teorije i empirije. Jer relativno je jednostavno pisati istoriju nacionalsocijalizma u kojoj ćemo isticati vodeće ličnosti, naročito Hitlera, i pričati krećući se od jedne prelomne situacije do druge. Uostalo, relativno je jednostavno i govoriti samo apstraktno o teorijama fašizma. Međutim, teško je i postavlja velike zahteve staviti u središte strukturnu istoriju nacionalsocijalističke Nemačke – jer o toj istoriji nije tako lako pričati, nego je potrebna teorijski orijentisana analiza – pa onda u tom okviru pripovedati o postupcima i odlukama, događajima i njihovom proticanju. Za to su potrebna ispitivanja konjunkture i analize klasne strukture, ustavne istorije, potrebni su razotkrivanje političke kulture, uvidi u ulogu vaspitnog sistema i razmišljanja o odnosu unutrašnje i spoljne politike itd. Sve to jedva da je moguće bez teorije, bez obimne lektire dela iz susednih nauka, bez zamornog naprezanja pojmova. Ko ne bi razumeo što mnogi istoričari to osećaju kao neugodan zahtev, pa to radije odbijaju?”
Jürgen Kocka, O istorijskoj nauci: ogledi, Beograd 1994, str. 118-119.