Živan S. Marelj, “Ukidanje autonomnosti Vojvodine. Početak razbijanja Jugoslavije”
U Beogradu je objavljena knjiga pod naslovom „Ukidanje autonomnosti Vojvodine. Početak razbijanja Jugoslavije“ čiji je autor Živan S. Marelj. Budući da je Marelj bio predsjednik Skupštine SAP Vovodine, koji je 25. febaruara 1989. podnio ostavku na tu dužnost nakon velikih mitinga koji su se tada odvijali u Vojvodini, ova knjiga je i njegovo svojevrsno svjedočenje o tim događajima koji su označili početak definitivnog raspada Jugoslavije.
Marelj pokazuje kako se Vovodina izgradila kao autonomna pokrajina nakon Drugog svjetskog rata, kakav je odnos liberalnog rukovodstva Srbije krajem 1960-ih i početkom 1970-ih prema Vojvododini i šta se sve promijenilo nakon sloma liberala 1972. godine u politici prema ovoj autonomnoj pokrajini te kako je Vojvodina poslije 1974. stekla punu autonomiju.
Marelj piše i o Osmoj sjednici CK SK Srbije i usponu Slobodana Miloševića. „Rukovodstvo Srbije koje je došlo na vlast na Osmoj sjednici usvojilo je ideologiju militantnog nacionalizma. Personalno gledano, na Osmoj sjednici rodio se „srpski mesija“ Slobodan Milošević, kome je majka nacionalizam Dobrice Ćosića, a otac militantnost generala Nikole Ljubičića i delova JNA“, piše Marelj.
Marelj potom detaljno opisuje „politički puč 1988“ i tutnjavu mitinga po Vojvodini. On za ukidanje autonomnosti Vojvodine i time početak rušenja Jugoslavije, optužuje „državno i partijsko rukovodstvo SFR Jugoslavije (…) jer je dozvolilo da se krši tadašnji Ustav, tj. da se bez saglasnosti skupština svih republika menja ustavni položaj pokrajina“ To rukovodstvo je podržalo secesiju koju je izvršio Miloševićev režim sa konstituisanjem centralizovane države Srbije“. Marelj se poziva na jednu strogo povjerljivu depešu Predsjedništva SFRJ od 7.10.1988. u kojoj se traži od Vojvodine i Kosova da podrže zaključke CK SKJ o promjeni Ustava Srbije i da daju saglasnost na promjenu Ustava SR Srbije, odnosno na „samoukidanje pokrajina“. Na kraju je došlo do „ustavnog puča i ukidanja suštine autonomije Vojvodine”. Marelj piše o pritiscima kojima je bio izložen kao predsjednik Skupštine SAP Vojvodine. Optužuje Stipu Šuvara koji mu je zaprijetio „da će se lično založiti za ukidanje učešća Vojvodine u poslovima Jugoslavije ako se u Skupštini SAPV ne usvoje amandmani o promeni položaja pokrajina“. Marelj optužuje i neke druge tadašnje savezne funkcionere kao krivce za popuštanje Miloševiću. „Partijsko i državno vođstvo SFRJ igralo je ulogu britanskog premijera Nevila Čemberlena koji je u Minhenu 1938. Hitleru dao odrešene ruke da okupira Čehoslovačku“.
Ova svjedočenja Živana Marelja su važna. Ona otkrivaju nove detalje o pozadini ustavnih promjena u Jugoslaviji 1988/1989. i dodatno svaljuje krivicu na Miloševića kao ključnog krivca za raspad Jugoslavije. Ali, Marelj govori i o drugim akterima koji su tome doprinijeli. Zato – ovu knjigu treba čitati.
Izvor: https://www.historiografija.ba/article.php?id=253
Iz medija:
https://www.danas.rs/nedelja/jugoslavija-je-rusena-u-vojvodini/
https://www.helsinki.org.rs/serbian/aktuelnosti_t451.html