Uvod

Reader: Nove tendencije u istoriografiji socijalističke Jugoslavije

 

Ovaj Reader nastao je kao plod dugogodišnje saradnje u okviru DAAD projekta. Saradnja između Katedre za istoriju jugoistočne Evrope Humboldt Univerziteta u Berlinu i pet partnerskih institucija započeta je 2012. godine u okviru DAAD projekta „Repräsentationen des sozialistischen Jugoslawien im Umbruch“ (Reprezentacije socijalističke Jugoslavije u prelomnim godinama, https://yurepraesentationenimumbruch.wordpress.com). To je predstavljalo osnovu za stvaranje jedinstvene transnacionalne mreže istoričara iz pet zemalja bivše Jugoslavije (Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Makedonija, Slovenija i Srbija). Zajednički rad kolega iz Beograda, Berlina, Kopra, Pule, Sarajeva i Skopja uspešno je nastavljen u okviru DAAD projekta ,,Historiographie des sozialistischen Jugoslawiens” (,,Istoriografija socijalističke Jugoslavije’’). Zajednički rad je pokazao da se ,,normalizacija’’ može postići samo kroz intenziviranje kontakata i trajnoj razmeni mišljenja u vidu zajedničkih koncipiranja i sprovođenja istraživanja, konferencija i diskusija.

U toku trajanja projekta ,Historiographie des sozialistischen Jugoslawiens’’, kao jedna od manifestacija u organizaciji Husnije Kamberovića (Univerzitet u Sarajevu), Udruženja za modernu historiju i drugih institucija, organizovan je u junu 2017. godine u Sarajevu prvi „History Fest“ koji je trajao nekoliko dana sa vrlo interesantnim i sadržajnim programom. U okviru podijumskih diskusija, radionica i razgovora poseban akcenat je stavljen na položaj, razvoj, tendencije i teškoće sa kojima se suočavaju istoričari i istoriografija u postjugoslovenskim državama. Pri tome su se za ,,istim stolom’’ nakon dužeg vremena našli – mnogi stariji i mnoštvo mlađih – istoričara iz čitavog regiona i evropskih zemalja.

Diskusije organizovane u okviru History Fest-a pokazale su da je postojeća saradnja vrlo bitna, istovremeno i koliko malo institucionalne komunikacije postoji između istoričarima, uslovno rečeno i istoriografijama u postjugoslovenskim zemljama. Istoričari koji se bave istim ili sličnim temama, vezanim za istoriju socijalističke Jugoslavije, često imaju vrlo malo kontakata među sobom, nezavisno od toga da li se istraživačke institucije nalaze u istoj državi ili ne.

Zamislite da jedna velika porodica istoričara živi u istoj kući. U podrumu su istoričari političke istorije, koji se često doživljavaju kao temelj svake istoriografije u regionu. Slede istoričari koji se bave socijalnim temama u prizemlju, na prvom spratu naći ćete istoričare svakodnevice, gender studies, food studies… itd. Ipak, svako od njih sedi u svojoj sobi. Čak se samo retko sreću u hodnicima. Ponekad se nekolicina njih okupi za trpezarijskim stolom kada se pojavi rođak ili tetka iz inostranstva. DAAD projekti i kroz njega organizovana razmena među istoričarima pokazali su svu neophodnost komunikacije.

Upravo je cilj ovog Reader-a da nam ukaže na nove teme ali i da podstakne razmenu mišljenja među svim istoričarima koji se bave istorijom socijalističke Jugoslavije, nezavisno od zemlje ili tzv. pripadnosti određenoj istoriografiji. Ističemo ,,takozvanoj’’ pripadnosti, jer svi mi koji se bavimo istorijom jedne zemlje imamo tendenciju da kažemo srpska, nemačka, hrvatska, i ,,ina’’ istoriografija. U suštini teško da postoji takva vrsta pripadnosti. Mi sami biramo teme kojima se bavimo i time se neumitno služimo dostignućima drugih istoričara, nezavisno od zemlje u kojoj su oni institucionalno vezani.

Istoričari iz šest zemalja pokušali su u okviru Reader-a da prikažu neke najnovije tendencije i teme u okviru istoriografije socijalističke Jugoslavije. Hannes Grandits (Berlin) osvetljava u tekstu (koji je napisan zajedno sa nažalost prerano preminulim kolegom Holmom Sundhaussenom) promene u istorijskim narativima koji se javljaju u vezi socijalističke Jugoslavije. Igor Duda (Pula) bavi se intenzivno već dugi niz godina istorijom svakodnevice. U svom tekstu on se osvrće na tendencije koje su se u istoriografijama pojavile vezanim za teme svakodnevice i društvene istorije Jugoslavije. Branimir Janković (Zagreb) pokušava „otvoriti novo istraživačko područje jugoslavenskog socijalizma“ – istoriju knjige i čitanja. Radina Vučetić (Beograd) analizira u jubilarnoj 2018. godini odnos srpske istoriografije prema jubilejima, prema Jugoslaviji, ali i celokupnog srpskog društva prema jubileju stvaranja Jugoslavije što sve zajedno otvara pitanje kulture (ne)sećanja u Srbiji. Nemanja Radonjić (Beograd) analizira kako se jugoslovenska i postjugoslovenska istoriografija bavila vezama socijalističke Jugoslavije sa Trećim svetom. Vladimir Ivanović (Berlin) bavi se problematikom izbegličkog talasa u Austriji za vreme rata u Bosni i Hercegovini. Katharina Tyran (Berlin) bavi se refleksijama postojećih istoriografija o južnoslovenskim nacionalnim manjinama u Austriji. Jure Ramšak (Koper) govori o odnosu slovenačke i drugih istoriografija prema levoj kritici jugoslovenskog samoupravnog socijalizma, a Borut Klabjan (Koper) o kulturi sećanja na Drugi svetski rat u Sloveniji i Italiji. Ruža Fotiadis (Berlin) analizira na primeru grčko-jugoslovenskih odnosa kontinuitete i promene u sopstvenom i tuđem poimanju socijalističke Jugoslavije. Petar Todorov (Skopje) fokusira se na to kako su u recentnim makedonskim dokumentarnim filmovima podržavani karakteristični narativi vezani za socijalističku Jugoslaviju. Darko Stojanov (Skopje) kroz analizu tekstualnog i vizuelnog sadržaja makedonskih udžbenika istorije govori o slici koju su htele da stvore jugoslovenske političke elite. Husnija Kamberović (Sarajevo) „ukazuje na važnost svjedočenja pojedinih političkih aktera za razumijevanje pojedinih procesa u vrijeme socijalističke Bosne i Hercegovine“ i koliko bitnih dokumenata nedostaje za sagledavanje celokupne slike. Amir Duranović (Sarajevo) analizira načine na koji su u istoriografiji i publicistici predstavljeni Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini i socijalizam. Aida Ličina Ramić (Sarajevo) pokazuje kako se istoriografija odnosi prema proučavanju velikih urbanih centara i koje mesto oni zauzimaju u radovima istoričara socijalističke Jugoslavije.

DAAD projekat i saradnja između istoričara iz regiona nije završena objavljivanjem ovog Readera-a. On predstavlja samo jednu od faceta uspešne saradnje. Istoričari iz regiona objaviće sledeće godine inovativnu knjigu o hrani u socijalističkoj Jugoslaviji, a tokom 2018. godine saradnja se odvija u okviru tema koje se odnose na obeležavanje jubilarnih godina 1918, 1948. i 1968. kao prelomnih tačaka vezanih za istoriju Jugoslavije.