Rade Ristanović, “BEOGRADSKI KOMUNISTI: komunistički pokret otpora u okupiranom Beogradu 1941-1944.”
Najveći iskorak ove publikacije, u odnosu na većinu radova napisanih na temu pokreta otpora, predstavlja nastojanje da se pronikne u složeni mehanizam funkcionisanja pokreta otpora u urbanim uslovima. Autor je analizirao u kojoj meri je komunistički pokret otpora uspeo da uspostava, održava i modifikuje adekvatan organizacioni okvir u Beogradu. Na osnovu reprezentativnog uzorka pružen je grupni portret beogradskog ilegalaca. Kolega Ristanović odgovorio je na pitanja: u kojoj meri su redove komunističkog pokreta otpora popunjavali muškarci i žene, koje su bili prosečne starosne dobi, koje su bili nacionalnosti i profesionalnog opredeljenja. Pažnja je posvećena i metodologiji rada, kao jednom od najvažnijih preduslova za delovanje u urbanim uslovima. Iz ovog istraživanja jasno uočavamo da je ilegalno iskustvo koje su članovi KPJ sticali tokom međuratnog ilegalnog rada, bilo značajan temelj na kojem su građena konspirativna pravila, sistem veze i logistička podrška tokom okupacije.
Autor je delovanje komunističkih ilegalaca analizirao na tri koloseka. Prvi se manifestovao kroz rad Narodnooslobodilačkog fonda. Čitajući ovo poglavlje jasno uočavamo kako je transformisana i prilagođena novim uslovima organizaciona struktura Crvene pomoći, koju količinu novca i drugu vrstu pomoći su komunistički ilegalci uspevali da sakupe i gde je ista upućivana. Analizirajući sadržaj štampane propagande autor je uspešno rekonstruisao propagandnu matricu komunističkog pokreta otpora u ovom gradu. Vršenje oružanog otpora komunističkih ilegalaca predstavlja temu oko koje su se u javnosti ispleli brojni stereotipi. Autor je kvantifikovanjem, klasifikacijom i detaljnim opisom uspeo da formirao novu naučnu sliku oružane borbe komunističkih ilegalaca u Beogradu. Ovim istraživanjem nesumnjivo je potvrđeno da su komunisti pružali oružan otpor u Beogradu ali da su dometi ove borbe bili skromni, usled neobučenosti kadra i preventivnih mera okupatora.
Temi stradanja komunističkih ilegalaca nije posvećivana dovoljna pažnja u dosadašnjim istraživanjima. Osnovni razlog je činjenica da se ova tema nije uklapala u arhetipsku sliku koju je posleratni režim nastojao da izgradi, a čija je suština da su komunisti ljudi od čelika koji ostaju nemi pred okupatorom i njegovim saradnicima. Ukazujući na metode, sistem i nivo represije policije autor je pružio kontekst u kome se odvijalo pomenuto stradanje. Kolega Ristanović prati hapšenja gotovo iz dana u dan i iznosi tačne podatke broja uhapšenih. Poseban doprinos predstavlja nastojanje da se kvantifikuje ukupan broj uhapšenih i ukaže na njihovu dalju sudbinu. Ova knjiga je i svojevrsni pomenik stradalih. Na ovaj način stvorena je kvalitetna osnova na kojoj treba dalje graditi kulturu sećanja na one koji su pali boreći se protiv okupatora.
Izvor:
Obavijest je objavljena i na portalu Historiografija.ba:
https://historiografija.ba/article.php?id=1679